Венчурлік инвестицияларға арналған нұсқаулық

Жалпы мәлімет

Венчурлік инвестициялар жеке меншік капитал деп те аталады. Қаржы институттары, хедж немесе венчурлік қорлар, компаниялар көпшілікке жария болғанға дейін жеке компаниялардың ірі үлесін сатып алады.

Инвестиция көлемі мен тәуекеліне байланысты бұл үлестер айтарлықтай жеңілдікпен сатылады, бұл инвестиция түрін өте пайдакүнем етеді.

Жеке компаниялар алған капиталды әдетте жаңа технологияны дамытуға, жұмыс күшін кеңейтуге немесе жаңа нарыққа шығуға пайдаланады.

Жеке меншік капитал нарығы соңғы онжылдықтарда таңғажайып пайда көрсетті. Дегенмен, бұл нарық әлі де аккредиттелмеген (ретейл) инвесторлар үшін жабық күйінде қалып отыр.

Реттеу шараларына байланысты, бөлшек инвесторлар инвестициялық раундтарға қатыса алмайды. Сонымен қатар, жеке компаниялар әдетте ірі үлестерді бірден бірнеше ірі, ақшасы мол инвесторларға сатуға бейім. Осылайша, венчурлік нарық жеке сипатта болып, аз мөлшерде капиталы бар инвесторларға қолжетімсіз болып келеді.

Соңғы уақытта финтех компаниялары мұндай нарықтық алаңдар мен брокерлік қызметтерді ұсынуды бастады, онда инвесторлар Klarna, Neuralink, Patreon және жеке меншік капитал нарығының басқа да алыптарының инвестициялық раундтарына қатыса алады.

Басқа платформалар жеке компаниялардың үлестеріне арналған екінші нарықты ұсына бастады (қызметкерлерден немесе инвестициялық қорлардан алынған акциялар). Дегенмен, мұндай платформалардағы кіру билеті $10 000-нан $50 000-ға дейін болады — бұл қарапайым адамдар үшін әлі де қолжетімсіз.

Блокчейн және финтех

Блокчейннің көмегімен финтех стартаптар нарықты өзгертетін шешімдерін ұсынуда.

Мысалы, 2019 жылы Raison қосымшасы өз пилоттық ұсынысын – SpaceX компаниясының Pre-IPO акцияларын нарыққа шығарды. Сол уақыттан бері, эстондық стартап өз Marketplace-ін Neuralink, Klarna, Patreon, Rappi және басқа да 17 компаниямен толықтырды.

Блокчейн технологиясы мен үлестік акциялар интеграциясының көмегімен компания венчурлік инвестицияларға аккредиттелмеген инвесторларға $1-ден кіруге мүмкіндік беретін бірегей заңды құрылым жасады.

Енді венчурлік инвестициялардың негіздері, артықшылықтары, тәуекелдері мен инвестициялау жолына тоқталайық.

Ве́нчурлік инвестициялар: Pre-IPO негіздері

Pre-IPO — компанияның көпшілікке жария болар алдындағы немесе тағы бір ірі қаржыландыру раундына шыққан кездегі жеке акцияларды сату кезеңі. Мысалы, SpaceX алдағы IPO-ны ешқашан жариялаған емес, ал Raison ұсынған pre-IPO тек қаржыландырудың кезекті раунды болды. Яғни, кез келген жеке компания pre-IPO өткізе алады; алайда, олар ешқашан көпшілікке жария болмауы мүмкін және инвестиция тартуды жеке күйде жалғастыра береді.

Бұл компанияларға әрі қарай даму үшін капитал алудың тиімді жолы, IPO-мен байланысты шығындар мен қиындықтардан қашуға мүмкіндік береді.

Компания көпшілікке жария болуға дайындалу үшін бірнеше жылын қаржы және заңгерлік кеңесшілермен өткізеді. IPO тобын құрып, эмиссия проспектін әзірлейді, жарнамалық науқандар ұйымдастырады (roadshow деп аталады) және тәуелсіз аудит жүргізеді.

Бұл қымбат әрі уақытты талап ететін процесс негізгі тәуекелдерге ие:

• Халықтан жеткілікті қызығушылық болмаған жағдайда не болады?
• Қаржылық реттеуші қандай да бір заңбұзушылықты анықтаса, бұл кідіруге әкеледі?
• Компанияның тоқсандық нәтижелері нарық күтімін ақтамаса ше?

Көпшілікке жария компания болу үшін қойылатын талаптар өте жоғары. Жария болғаннан кейін компаниялар қаржылық және корпоративтік нәтижелерін барлық мүдделі тараптарға, соның ішінде қаржы реттеушілеріне жариялауға міндетті болады. Сондықтан компаниялар дамуға көңіл бөлгісі келіп, мүмкіндігінше ұзақ жеке болуға тырысады.

Флорида университетінің IPO жөніндегі сарапшысы Джей Риттердің мәліметінше, 2000 жылы технологиялық компаниялардың нарыққа шығу жасы орташа 4,5 жыл болса, 2018 жылы ол 12 жылға жеткен. Бұл үрдіс жеке меншік капитал нарығын өзгертіп, инвесторлар үшін жаңа мүмкіндіктер туындатты.

Source: Capital IQ, Pitchbook

Венчурлік мүмкіндіктер

Инвесторлар үшін венчурлік нарық — бұл бірнеше артықшылықтары бар, балама инвестиция түрі:

Ұзақ мерзімді өсу әлеуеті

Ұзақ уақыт аралығында, жеке компаниялар әсіресе белсенді даму кезеңінде жоғары табыстылық көрсете алады. Бұл кезеңдер қысқа уақыт аралығында өте көп инвестициялық раундтар өтуімен немесе бір уақытта ауқымды капитал құюмен сипатталады.

Айырмашылықты көрсету үшін Visa және Stripe секілді қаржылық компанияларды мысалға алайық. 2010 жылы Stripe алғашқы инвестициясын алып, $22 млн-ға бағаланса, Visa акциялары нарықта $21 бағасымен сатылып отырды.

Он жылдан кейін, Visa шамамен 850%-ға өсті, бұл жылына 80%-дан астам кіріс әкелді. Сол уақытта Stripe-қа ерте инвесторлар бүгінгі $95 млрд бағалауға ие, жеке компанияның ғаламат өсуіне куә болды.

Жалпы кірістілік — 430 000%.

Әрине, ерте инвесторлар айтарлықтай тәуекелге барады — сол үшін соңғы бес жылдағы жағдайды салыстырайық: 2015 жылы Stripe $5 млрд құны бар, тұрақты бизнес-моделімен финтех-стартап еді. 2015 жылдан бері Visa 185%-ға (жылдық 36%) өссе, Stripe инвестициясы 1800%-ға (жылдық 360%) артқан.

Диверсификация

Қоғамдық капитал нарығындағы табысты айқындайтын факторлардың – құбылмалық, инвесторлық көңіл-күй, тоқсандық есептілік, маусымдылық – жеке нарыққа әсері аз. Венчурлік инвестициялар аз манипуляцияға ұшырайды, бағалау бизнес пен компанияның болашағын бағалауға негізделген, бұл оны диверсификация үшін тиімді құрал етеді.

Қаржы нарығындағы пандемия дағдарысының жаңаша мысалын талдап, аэроғарыш саласындағы екі компанияны салыстырайық.

Lockheed Martin 2020 жылғы наурыздағы дүрбелең-сатылым кезінде 30%-дан астам арзандады, ал SpaceX-тің бағалауына бұл дағдарыс әсер еткен жоқ. Тіпті 2019 жылғы маусымда өткен L сериялы инвестициялау раундын аяқтағаннан кейін барлық инвесторлар кем дегенде 5,8% кіріс тапты.

Bain & Co. есебіне сәйкес, АҚШ-тағы соңғы 30 жылдағы buyout-тар (жеке меншік капиталдың ең ірі сегменті деп есептеледі) орташа алғанда 13,1% таза кіріс әкелді, бұл көпшілік нарықтардағы 8,1%-ға қарағанда жоғары.

Диверсификация маңыздылығы және Raison қосымшасы арқылы оны жүзеге асыру туралы Youtube-видеоны қараңыз:

Қоғам нарығына шығу: компаниялар мен инвесторлар үшін артықшылықтар

Көпшілікке жария болудың жеке меншік нарыққа қарағанда бірқатар артықшылықтары бар. Компаниялар үшін бастапқы ашық ұсыныстың (IPO) басты мақсаты – әрі қарай даму үшін капитал тарту. Кейбір компаниялар қаржы-қаражатты зерттеу мен дамуға салса, басқалары оны кеңейтуге не қарыздарын өтеуге жұмсайды.

Компаниялар үшін артықшылықтар

• IPO компанияға қомақты капиталға қол жеткізуге мүмкіндік береді
• Қоғамдық компания мүдделі тараптар үшін ашық болады. Ашықтық беделді клиенттерді, серіктестер мен таланттарды тартады
• Компания тым ұзақ жеке болудан шаршаса, IPO — акцияларға өтімділік жасауға тамаша мүмкіндік. Венчурлік инвесторлар оны exit-стратегия ретінде пайдаланады, ал акционерлер капиталды басқаруға көбірек мүмкіндік алады.

Инвесторлар үшін артықшылықтар

Алпауыт брокерлерде, мысалы, Goldman Sachs-та ұзақ уақыт бойы сенімді, ауқатты клиент болуыңыз керек, сонда ғана IPO-ға қатыса аласыз.

Капитализациясы төмендеу әрі мүмкіндігі азырақ IPO-ларға әртүрлі капитал көлеміндегі инвесторлар қатыса алады, бірақ бұл инвестициялар бірнеше себеппен тәуекелді:

• Нарық, бәсекелестер, макроорта туралы терең талдау қажет
• Компания туралы жалғыз ақпараттық құжат – компанияның өзі жазған проспект
• Егер IPO-ға оңай қатыса алсаңыз, мұның себебі — ұсынылып жатқан акция санының көптігі
• Табысты қатысқаннан кейін де манипуляция құрбаны болу қаупі бар
• Биржа ашылған сәтте кейбір акционерлер шығу стратегиясын қолданады, акция бағасы төмендейді
• Компания қаржылық және корпоративтік нәтижелерін жария еткенде, нарық күткен межеге жете алмауы мүмкін

Мұндай жағдай Snapchat IPO-да болып, белсенді пайдаланушылар саны көпшілік инвесторларға жеткіліксіз болды, және акция бағасы күрт төмендеп кетті. Snapchat акциясы бастапқы бағасына тек үш жарым жылдан кейін әзер оралды.

Барлық қауіп-қатерге қарамастан, IPO-ға инвестиция салу стратегиясы жоғары табысты болуы мүмкін. 2021 жылғы ең ірі IPO-лардың бірқатары мынадай табыс әкелді:

1. Airbnb +113%
2. Ozon +52%
3. C3.AI +228%
4. Affirm +101%
5. Poshmark +66%

Тіпті танымал компанияларда, мысалы, Deliveroo-ның Лондон биржасындағы IPO-сы, үлкен табыс болмады: алғашқы сауда күні акция бағасы 30%-ға төмендеді, ірі инвесторларға әрі қарай құлдыраудың алдын алу үшін үлкен пакеттерді сатып алуға тура келді.

Дегенмен, 2021 жылғы IPO портфелінің орташа табысы 190% болды, бұл нарықтағы ең жоғары көрсеткіш емес.

IPO нарығы — бұрыннан бар және тұрақты инвестиция түрі, тәуекелге пропорционалды тамаша табыс ұсынады.

Венчурлік инвестициялаудағы тәуекелдер қандай?

Жеке меншік капитал нарығында да көптеген олқылықтар мен тәуекелдер бар. Венчурлік қорлар жүздеген, мыңдаған жеке компанияларға инвестиция салып, болашақ Facebook не Amazon-ның акционері болу мүмкіндігін арттырады.

Әрине, бақытты билет ұстап қалу мүмкін, бірақ келесі тәуекелдер бар:

Капиталды жоғалту

Жеке компания әртүрлі себеппен банкрот болуы мүмкін. Капиталдың ішінара немесе толық жоғалуы көбіне кәсіпқой басшылықтың болмауымен байланысты. Мысалы, компания тиімсіз шығыс саясатын ұстанса, инвестицияланған қаржы мақсатсыз жұмсалуы ықтимал.

Өтімділіктің жеткіліксіздігі

Жеке меншік капитал нарығында компаниядағы акцияңызды бірден сату өте қиын. Өтімділік көбіне келесі инвестиция раундында немесе cash-out оқиғасында (IPO) артады. Басқа сату тәсілдері көп уақытты талап етеді не қаржылай жағынан тиімсіз. Бірақ жаңа финтех платформалардың көмегімен жеке капитал активтерінің өтімділігі біртіндеп артып келеді.

Дивидендтердің сирек төленуі

Жеке компаниялар көпшілік нарыққа қарағанда дивидендті сирек төлейді, өйткені инвесторлар да, компания менеджменті де бар табысты қайта инвестициялауға бейім. Бұл, әдетте, компанияның кеңейю мүмкіндіктеріне байланысты. Әрбір жаңа нарыққа шығу мен қосымша жоба жасау үшін компанияға қаржы керек; сондықтан, шығындар әдетте табыстан асып түседі.

Lock-up кезеңі

Кеш кезеңдегі pre-IPO-ға инвестициялаудың да өзіндік тәуекелі бар – Lock-up периоды, осы кезде инвесторларға IPO-дан соң белгілі бір уақыт ішінде компания акцияларын сатуға тыйым салынады. Lock-up кезеңін компания белгілейді; мысалы, Airbnb үшін бұл 121 күн еді. Бұл тәуекел нәтижесін берді — инвестиция бастапқы ұсыныстан кейін екі есе өсті.

Lock-up кезеңі аяқталған соң, қор базалық акцияларды сатады және табысты үлес иелеріне таратады.

Жеке компанияны бағалау

Бағалау процесі инвестордың табысы, корпоративтік басқару, таланттарды тарту және ұстап қалу, әрі болашақ капитал тарту қабілеті үшін айрықша маңызды. Бағалау бірнеше сатыда өтеді:

Нарықты талдау

Көптеген стартаптар инновациялық, өсім қарқыны жоғары салаларда жұмыс істейді; дегенмен, ішкі нарықтардың өнімділігі әртүрлі. Қысқа мерзімге бағытталған инвесторлар финтех немесе эдтех секторын зерттесе, ұзақ мерзімді инвесторлар биотехнология не жасанды интеллект стартаптарына қызығушылық таныта алады.

Ұқсас көпшілік компаниялар

Компания деңгейін анықтаудың оңай жолы — ұқсас компанияларға және олардың бағалауына қарау. Ең көп таралған салыстыру метрикалары — компания көлемі, жұмыс істейтін нарықтар, белсенді қолданушылар/клиенттер саны, әріптестер және т.б.

Қаржылық және операциялық нәтижелер

Жеке компаниялар бұл мәліметтерді жұртқа жария етпейді, тек әлеуетті инвесторларға, мысалы, венчурлік қорларға ғана ұсынады. Сондықтан, инвесторлар тізімін қарап, олардың сенімділігін тексеру пайдалы. Венчурлік капитал саласындағы ең танымал атаулардың қатарында Sequoia Capital мен Y Combinator бар. Сондықтан, егер сіз оларды инвесторлар қатарынан көрсеңіз, онда қаржылық және операциялық нәтижелер тексерілгеніне сенімді бола аласыз.

Мысал ретінде $5,5 млрд капиталы бар атышулы компания Revolut-тің бағалау механизмін қарастырайық. Revolut төрт инвестициялау раундын өткізіп, жалпы $900 млн инвестиция тартты. Қарапайым есеппен, венчурлік қорлар компанияның шамамен 16%-ын сатып алып, қалған 84% негізін қалаушыларда қалды деген тұжырым жасауға болады.

Венчурлік инвестиция салу жолы

Финтех стартаптардың соңғы уақытта пайда болып, венчурлік нарықты өзгертіп жатқанын, сондай-ақ аккредиттелмеген инвесторларға шағын капиталдан бастап кіруге мүмкіндік бергенін атап өттік.

Енді Raison қосымшасы үлгісін толығырақ қарастырып, стартаптың өз Marketplace-індегі венчурлік мәмілелерге қалайша шағын шектеуден кіргізетінін талдайық.

Оның бәрі заңды ма?

Стартап барлық лицензияларын, оның ішінде виртуалды валюта мен инвестициялық қызмет рұқсаттарын, ресми сайтындағы төменгі бөлімде жариялайды.

Мұндай қатаң реттеу аясында стартап блокчейн технологиясының көмегімен үлестік акцияларды енгізіп, бүкіл әлемде қолжетімді қауіпсіз венчурлік инвестицияларға арналған алғашқы заңды құрылымды жасады.

Стартап компаниялардың үлестерін сатып алу үшін арнайы инвестициялық қор пайдаланады.

Ата-аналық компаниясы – АҚШ SEC реттейтін Raison Asset Management осы қорды басқарады. Marketplace-те акцияларды ұсыну үшін блокчейн протоколы (ERC-20) арқылы қордың шағын үлехтары шығарылады және нақты компанияға арналған смарт-контракт арқылы бірліктер орналастырылады.

Инвестициялай отырып не аласыз?

Бірліктің смарт-контрактісі 1 бірлік = 1 акция принципіне кепілдік береді және меншігіңізді қорғайды. Процесс толық айқын, тағы да блокчейннің арқасында. Пайдаланушылар өз меншігін explorer.celo.org платформасында тексере алады — бұл Raison бірліктерін орналастыратын блокчейн желісі.

Қор өзі жеке компанияның акционерлері тізіміне енгізіледі — мысалы, SpaceX. Осылайша, қордың бірлігін ұстаушы компания акциясының тең иесі болады. Бірлік ұстаушылар компаниядан дауыс беру немесе ақпарат алуға құқық алмаса да, дивиденд төленсе, оны алуға құқылы.

Пайдалар қалай алынады?

Жалпы, венчурлік инвесторлар компанияға инвестиция салып, оның бағалауы өскенде не көпшілікке жария болғанда (liquidity/exit event) пайда көреді. Raison қолданушылары да, негізгі компания бағалауын жоғарылатқанда не ол көпшілікке жария болғанда осылай пайда алады.

Пайданы шегендеу үшін, Raison қолданушылары екі exit-стратегиясын қолдана алады:

• Компанияның көпшілікке шығуын күтіңіз. Компания көпшілікке жария болғанда және lock-up кезеңі аяқталғанда, қор акцияларды көпшілік нарығында сатады және барлық бірлік ұстаушыларға кіріс таратады. Пайдаланушылар жаңа акция бағасына сәйкес бірлік саны есебімен евро түрінде төлем алады.
• Бірлік сату аяқталған соң, бірліктерге арналған екінші нарық ашылады. Егер компания көпшілікке жария болмаса, қолданушылар бірлігін осы екінші нарықта сата алады.

Бүгінде Raison Marketplace-індегі үш компания көпшілікке шығып, қолданушылар өз пайдасын алды: Airbnb, Digital Ocean және Robinhood.

Кімдер инвестициялай алады?

Raison қосымшасының мәні – венчурлік капитал инвестицияларын демократияландыру. Аккредиттелген инвестор болудың немесе ауқымды капиталың болудың қажеті жоқ

Александр Зайцев

Raison қосымшасының бас директоры

Әлі де белгілі бір шектеулер бар: пайдаланушы жасына қатысты — қолдануға жарамды болу үшін 18 жаста болуы тиіс, сондай-ақ қолдану шарттарында көрсетілген бірнеше географиялық шектеулер бар.

Егер шектеулерге жатпасаңыз, Raison қолдана отырып инвестициямызға қатысу үшін:

1. Телефон нөмірі және электрондық пошта арқылы тіркелу.
2. Жылдам onboarding кезеңін аяқтау — өзіңізді және тұрғылықты жеріңізді растайтын құжатты жүктеу сұралады.
3. Депозит енгізу тәсілін таңдау — қосымша Credit немесе Debit карталарын, SEPA, SWIFT аударымын немесе криптовалюта төлемдерін қолдайды.
4. Marketplace-ті қарап, қызықтырған компанияны не бірнешеуін таңдаңыз.
5. Инвестициялағыңыз келетін соманы көрсетіңіз.

Солай, бірнеше шерту арқылы енді сіз — венчурлік инвесторсыз.

Қорытынды

Ірі жеке технологиялық компанияларға инвестициялау соңғы жылдары кең индекс S&P 500-тен бірнеше есе жоғары нәтиже берді. Сонымен қатар, венчурлік инвестицияларда құбылмалылық жоқ деуге болады, өйткені компания бағасы тек инвестициялық раунд кезінде өзгереді.

Кеш кезеңдегі венчурлік инвестициялар Seed немесе Early stage-ге қарағанда азырақ тәуекелді деп саналады. Мұндай компанияларда жұмыс істейтін технология, дәлелденген бизнес-модель болады және оларды жетекші венчурлік қорлар қолдайды.

Компаниялар көрсеткіштері, даму және қаржылық нәтижелері жөнінде мәлімет таратады.

Инвестор үшін маңыздысы — нақты компанияға инвестиция жасамас бұрын, жан-жақты шешім қабылдау.

Raison Marketplace-те кез келген адам $1-ден бастап кеш сатыдағы венчурлік компаниялар портфелін құрай алады, әрі әр инвестициялық ұсыныс бойынша көпшілік деректер қолжетімді.

Елена Милишеска

Raison қосымшасының клиентпен жұмыс жөніндегі менеджері

Raison қосымшасының негізін қалаушымен сұхбат

Венчурлік инвестициялау, pre-IPO бірліктер және Raison туралы қосымша ақпаратты – Raison қосымшасының негізін қалаушысы Александр Зайцевпен сұхбаттан таба аласыз.